TÜRK HARB-İŞ SENDİKASI TARİHÇESİ

Askeri işyerlerindeki örgütlenmeler Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarına kadar geriye gider, imparatorluğun büyük ölçekli işyerleri, genellikle askeri amaçlar için oluşturulduğundan örgütlenmeler ve ilk eylemler de bu işyerlerinde başladı.

Özellikle İstanbul Haliç, Osmanlı’nın hemen her dönem gözde bir bölgesi oldu. Yüzyılın sonuna doğru 17. ve 18 yüzyıllarda Haliç boyunda yapılan köşklerin arasında fabrikalar kurulmaya başlandı.

O günlerde adı Kasımpaşa Tersanesi olan Taşkızak Tersanesi bunlardan biridir. 1872 yılında ülkemizin ilk grevi burada uygulanır. Grev nedeni, ağır dış ve iç borç yükü altına giren Osmanlı’nın işçilerin ücretlerini aylarca ödememesinden kaynaklandı.

Bu arada, genellikle askeri amaçlar için kullanılan Beykoz Deri Kundura Fabrikası işçileri de ücret ödenmemesine karşı grev başlattılar. 1876 yılında Fişekhane işçileri topluca işi bırakarak Osmanlı’nın hükümet merkezi olan Babıali’ye yürüyüşe geçti. Özellikle Tersane işçilerinin grevleri yüzyılımızın başına değin birçok kez tekrarlandı.

1895 yılında kurulan ilk gerçek işçi örgütü olan Osmanlı Amele Cemiyeti bu eylemlerin yarattığı deneyim sonucu kuruldu.

Kurtuluş Savaşı’nın o ilk günlerinde, daha önceden kendi aralarında yardımlaşma sandıkları oluşturulan askeri fabrika ve tersane işçileri, bağımsızlık savaşını ellerindeki bu kısıtlı olanaklarla sandıklarında biriktirdikleri ile desteklediler.

Cumhuriyetin ilanından sonra da sendikal örgütlenmeler sürdü. 1924 yılında çok sayıda sendikal örgütü kapsayan, Amele Teali Cemiyeti (İşçi Yükseltme Derneği) kuruldu. Amele Teali’nin kurucuları içinde İmalatı Harbiyeciler ön saflarda yeraldı. Ancak, Amele Teali Cemiyeti’nin ömrü uzun sürmedi, 1927 yılında kapatıldı.

İşçiler 1936 yılında çıkarılan ve Türkiye’nin ilk işçi yasası olan 3008 Sayılı İş Yasası çıkarılana değin yasal hiçbir hak olmaksızın çalıştılar. Sendikal örgütlenme haklarını ise çok kısıtlı olarak İş Yasası’nın çıkışından 11 yıl sonra, 1947 yılında kazandılar.

Cumhuriyet kurulmasından 23 yıl sonra, 1946 yılında Çalışma Bakanlığı kuruldu. Bir yıl sonra da 1947 yılında ilk toplu sözleşme hakkının tanınmadığı, grev hakkının yasaklı olduğu Sendikalar Kanunu çıkarıldı. Sendikalaşma hakkının ‘dernekleşme’ düzeyindeki kısıtlı ve yasaklı tanınmasına rağmen, bir yıl içinde yurdun dört bir yanında, çoğu kamu sektöründe olmak üzere hemen hemen tüm iş kollarında işyeri ya da işletme düzeyinde sendikalar kuruldu. 1948 yılında 73 olan sendika sayısı 1952’de 248’e , 52 bin olan sendikalı işçi sayısı ise 130 bine ulaştı.

İlk kez kurulan bu sendikaların arasında önemli sayıda savunma sektöründe örgütlenmeyi amaçlayan sendikalar da vardı. O günlerde kurulan askeri işyerlerindeki sendikalar, işyerine dönük örgütlenme yapan sendikalardı.

Eskişehir Hava Sanayii İşçileri Sendikası (1951), Gölcük Deniz Fabrikaları İşçileri Sendikası (1952).

Ankara Savunma Sanayi İşçileri Sendikası (1953),İstanbul Deniz Fabrikaları İşçileri Sendikası (1953), Kayseri Askeri İşçileri Sendikası (1953), Adapazarı Askeri Ağır Bakım Fabrikası İşçileri Sendikası (1953), Afyon İstihkam Motorlu İş Makinaları İşçi Sendikası (1953) bunlardan yalnızca birkaçıydı. Ancak işyerlerine dönük sendikal örgütlenmeler yeterli görülmedi. Sendikalar bir araya gelerek sendika birlikleri oluşturma zorunluluğunu duydular. Bu amaçla farklı işletmeler ya da işkollarında kurulu sendikalar İstanbul Sendikalar Birliği’ni kurdular. Bu birlikteliklerin oluşturulmasında savunma sektöründe kurulu sendikalar da öncülük ettiler.

Bölgesel düzeydeki bu örgütlenmeler, kısa süre sonra ülke genelinde örgütlenmenin gerçekleştirilmesini zorunlu kıldı ve 1952 yılında Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (Türk-İş) kuruldu. Bu arada savunma sektöründe işçileri işkollarında tek ve güçlü bir sendikal yapının oluşturulması için çaba harcadılar. Bu amaçla 15 Kasım 1956 tarihinde Eskişehir’de savunma sektörü sendikaları biraraya gelerek Askeri İşyerleri Sendikaları Federasyonu’nu oluşturdular. İlk Genel Kurulunu Kayseri’de yapan Federasyonun kurucu üyeleri şunlardır:

-İstanbul Milli Müdafaa Vekaleti İşçileri Sendikası
-Gölcük Deniz Fabrikaları İşçileri İşçileri Sendikası
-Kayseri Askeri İşyerleri İşçileri Sendikası
-Eskişehir Hava Sanayii İşçileri Sendikası
-Afyon İstihkam Ana Tamir Fabrikası İş Makinaları İşçileri Sendikası

1956 yılında İstanbul, Eskişehir, Kayseri, Afyon, Gölcük, Çanakkale ve Balıkesir’de kurulu diğer askeri işyerleri sendikaları, federasyona katılarak onu güçlendirdiler.

1960 yılında 27 Mayıs Anayasasında işçilere grevli toplu sözleşmeli sendikal haklar tanındı. Meclis,24 Temmuz 1963’de Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu’nu çıkardı.

1963 yılında ilk sözleşme imzalandı. Bu arada Türkiye Askeri İşyerleri Sendikaları Federasyonu’nun adı Türk Harb-İş Federasyonu olarak değiştirildi.

Ayrıca: Amerikan Hava, Kara ve Deniz kuvvetlerinin konuşlu bulunduğu Trabzon, Samsun, Sinop, Erzurum, İstanbul, Çakmaklı, Çorlu, Köseköy, Karamürsel, Balıkesir, İzmir, Şahittepesi, Eskişehir, Malatya, Ankara, Bayrak, Diyarbakır, Adana’da 1964 yılında Tunatos ve Nato-İş adıyla kurulan mahalli sendikalar 1967 yılına kadar ayrı bir örgütlülük içerisinde yaşamışlardır. Daha sonra Milli Savunma Bakanlığı bünyesindeki Türk Harb-İş Sendikası ile birleşme kararı alarak o tarihten beri Milli Sendika olarak birlikte faaliyetlerini sürdürmektedirler.

Başlangıçta Harb-İş içerisinde geniş bir sendikalı (11.700 sendikalı) işçi kitlesine sahip olan yabancı askeri işyerleri ABD Üstlerinin Türk Genel Kurmay’ına devri yada kanması sebebi ile sayıları bir hayli azalmasına rağmen, halen Ankara, İzmir, Adana’da ABD Hava Kuvvetlerine bağlı ve İzmir Nato İşyerleri dahil 2000’i aşkın üyesi bulunan Yabancı Askeri İşyerleri Türk Harb-İş Sendikası’nın güçlü güçlü yapısı içinde varlıklarını sürdürmektedir.

Federasyon düzeyindeki örgütlenmenin etkinliğinin yeterince sağlanmaması nedeniyle, 20 Temmuz 1970’te Türk Harb-İş Federasyonu üyesi sendikaların katılımı ile Türk Harb Sanayi ve Yardımcı İşkolları İşçileri adı altında yeni bir sendika kuruldu. 29-30 Aralık 1970 tarihinde Türk Harb-İş Federasyonu ile Türk As-İş Sendikası kendisini fesh ederek bu sendikaya katıldılar.

Türkiye Harb Sanayi ve Yardımcı İşkolları İşçileri Sendikası,28-30 Ocak 1971 tarihinde yapılan ilk Genel Kurulda kısa ismi olarak “Türk Harb-İş Sendikası” adını aldı.

Türk Harb-İş Sendikamızın kuruluşunda ve sonraki dönemlerde , gelişmesinde ve bu günlere gelmesinde emeği geçenlerden, ölenlerimize Allah’tan rahmet, sağ olanlara sağlık, mutluluk ve esenlikler dileriz.

Türk Harb-İş Sendikası Merkez Yönetim Kurulu